Big met de hand grootbrengen
Deze handleiding is geschreven voor alle soorten biggen. Zowel voor boerderij-dieren, hangbuikzwijntjes, kune kune biggen, wilde zwijnen, etc. De varkenssoorten lijken erg veel op elkaar, en de melksamenstelling is ook bij alle rassen nagenoeg hetzelfde. Alleen is de hoeveelheid melk die je moet geven natuurlijk anders.
De informatie in deze handleiding komt grotendeels uit het handboek "hand-rearing wild and domestic mammals" van Laurie J. Gage. De informatie uit dit boek is aangevuld met ervaringen van anderen en aangepast aan de in Nederland verkrijgbare producten.
Voor het grootbrengen en opvoeden van jonge minivarkentjes is 'Het Grote Kleine Varkensboek" van Ragnhild Diepens écht een aanrader.
Wanneer moet je ingrijpen bij tamme varkens?
Varkens hebben vaak erg grote worpen. En er is altijd wel een big kleiner en zwakker dan de anderen. Een nakomertje. Meestal hebben biggen een vaste tepel en is er veel strijd onderling.
Elke kleine big waarvan je ziet dat hij niet kan strijden met zijn broers en zussen, of die er suffig uit ziet, moet aanvullende voeding krijgen. De beslissing of je het jong bij de moeder laat of niet, hangt af van de situatie.
Jonge wilde varkens
Biggen van wilde varkenssoorten die worden gevonden, zijn vaak erg uitgedroogd, uitgemergeld, gewond of zitten onder de parasieten. Deze dieren hebben meteen vocht nodig d.m.v. een infuus en moeten ook water met een elektrolytenoplossing te drinken krijgen. Rehydration is een voorbeeld van een elektrolytenoplossing, maar ook ORS of andere producten uit de drogist of apotheek zijn geschikt.
Wilde biggen kunnen worden behandeld met vlooienpoeder voor honden of katten. Biggen hebben zelden echt last van vlooien, maar wel van teken, maden en mijten.
Eventuele teken en vliegeneitjes moeten zo snel mogelijk worden verwijderd. Ze zitten vooral rond de mond, neus, oren, ogen en in het genitale gebied.
Ook moeten de jonge wilde biggen worden ontwormd met een middel van de vee-arts.
Een pleegmoeder voor jonge biggen
Een dier met de hand grootbrengen is lastig en geeft veel werk. Ook is het stressvol voor jonge dieren om zonder moeder op te groeien. Beter is om het werk over te laten aan een andere zogende moeder.
Een zeug herkent haar jongen aan de geur. Aan de binnenkant van de voorpoten van een varken zit een geurklier die een geheel eigen luchtje verspreidt. Die geur trekt biggen naar hun moeder er naar de tepels. Wanneer je een big bij een andere moeder wilt leggen, moet je haar geur overbrengen op de big.
Wrijf met een doekje over de geurklier van de pleegmoeder, en wrijf dan met het doekje op de big. Zo krijgt de big de geur van de nieuwe zeug. De pleegmoeder zal het biggetje daardoor makkelijker accepteren.
Voordat de big naar een nieuwe pleegmoeder gaat, moet het biggetje eerst wel gestabiliseerd zijn. De big mag niet onderkoeld of uitgedroogd zijn. (zie verderop bij 'voordat je begint met het geven van melk').
Benodigdheden voor het voeren van jonge biggen
ORS Elektrolytenoplossing
Geef voordat je met melk begint altijd eerst een aantal keren een elektrolytenoplossing. Dit helpt tegen uitdroging. Pas als de big weer goed gehydrateerd is, begin je met melk.
In de webshop verkopen we Rehydration elektrolytenoplossing voor dieren. In de apotheek of drogist zijn ook diverse soorten elektrolytenpoeders te koop onder de naam ORS, Orisel en huismerk. Je kunt het ook zelf maken. Wat is ORS en hoe maak je het zelf?
Melkpoeder
Melkpoeders speciaal voor varkens bevatten vaak antibiotica en andere preventieve stoffen. Dit is handig voor de intensieve veeteelt, maar voor de hobbyboer niet echt geschikt. Let hierop bij de aanschaf van melkpoeder.
In onze webshop verkopen we FoxValley 32/40. Deze melk lijkt op de samenstelling van de moedermelk van varkens en bevat geen antibiotica of conserveringmiddelen.
Geitenmelk of puppymelk wordt ook wel eens gebruikt om varkens mee groot te brengen.
Fles met speen of schoteltje
Biggen kunnen vaak prima uit een mensenbaby-fles drinken. Gebruik hiervoor een speen voor kinderen van 0-3 maanden, of een speen voor dieren die op een babyfles past.
Ook worden vaak flessen en spenen voor schapen gebruikt.
Wat ook handig is, is een pritchard speen. Die schroef je op een lege limonadefles. De pritchard speen heeft een ingebouwd ventiel, zodat er geen vacuüm in de fles kan ontstaan en de big lekker door kan drinken.
Het aanleren van drinken uit een melkfles kan lastig zijn. Je kunt ook meteen de big leren om uit een schaaltje te drinken. Dat is in het begin even lastig om aan te leren, maar als de big eenmaal geleerd heeft om uit eet laag bakje te drinken, is het wel veel handiger.
Lage voerbak
Jonge biggen kunnen al vrij snel leren om uit een voerbak melk te drinken. Zorg voor een stevige, zware, lage voerbak. En leg er een handdoek onder tegen het knoeien.
Warmtebron
Jonge biggen hebben warmte nodig. Maar ze zijn ook erg gevoelig voor oververhitting. Zorg daarom altijd dat ze zelf kunnen kiezen of ze in de warmte of in een koeler gebied kunnen liggen. Geschikte warmtebronnen zijn een Snugglesafe heatpad, een infrarood lamp, warmtematje of een kruik.
Weegschaal
Weeg de biggen regelmatig, zodat je kunt bijhouden hoeveel ze groeien. Lees er meer over in het artikel: Hoe weeg je een dier?
Welk melkpoeder voor biggen?
Wij raden FoxValley 32/40 aan. Deze melk lijkt op de samenstelling van de moedermelk van varkens en bevat geen antibiotica of conserveringmiddelen. Geitenmelk of puppymelk wordt ook wel eens gebruikt om varkens mee groot te brengen.
Melkpoeders speciaal voor varkens bevatten vaak antibiotica en andere preventieve stoffen. Dit is handig voor de intensieve veeteelt, maar voor de hobbyboer niet echt geschikt. Let hierop bij de aanschaf van melkpoeder.
Het belang van colostrum
De eerste melk van de moeder bevat veel speciale stoffen die het afweersysteem helpen en een goede darmwerking ondersteunen. Als je een pasgeboren varkentje hebt, is het van levensbelang om die eerst te voeden met colostrum, voordat je overgaat op varkensmelk.
Ook bij oudere biggetjes die met de hand worden grootgebracht is colostrum een aanrader. Zonder moeder opgroeien, levert een dier veel stress. En die stress kan weer een slechte invloed zijn op het immuunsysteem.
Wij adviseren om Milk Booster toe te voegen aan de melk. Dat doe je door 100 gram Milk Booster te mengen met 400 gram melkpoeder. En dat poedermengsel gebruik je later om de melk aan te maken met water.
(Colostrum is een vrij duur product. Als de kosten een probleem zijn, voeg dan 50 gram Milk Booster toe aan 400 gram melkpoeder.)
Voordat je begint met het geven van melk
Jonge biggen hebben warmte nodig, maar hun omgeving mag niet té warm zijn. Als ze te koud zijn, gaan ze rillen. Als ze het te warm hebben, gaan ze hijgen. De optimale omgevingstemperatuur voor pasgeboren biggen is 32 graden celsius. Meet de temperatuur bijvoorbeeld met een digitale thermometer. Gebruik heatpads, infrarood warmtelampen of een kruik. Zorg ook altijd voor een koelere zone, waar de jonge biggen naar toe kunnen als ze het te warm hebben.
let op: Een onderkoeld dier mag nooit melk krijgen. De darmen werken dan niet goed. Breng het dier eerst rustig op temperatuur.
Meer over huisvesting en warmte
Je mag ook pas melk gaan geven als de big niet is uitgedroogd en de urine goed is. Een jonge big die net bij de moeder is weggehaald, is waarschijnlijk niet erg uitgedroogd, maar een in het wild gevonden big heeft misschien wel 24 uur of langer een elektrolytenoplossing en infusen nodig voordat het vochtgehalte in het lichaam weer op peil is. Pas dan kun je melk gaan geven.
Hoe moet je biggenmelk aanmaken?
- 1 deel poeder + 2 delen warm water
Bovenstaand advies is kan gebruikt worden als je een universeel melkpoeder als FoxValley 32/40 gebruikt.
Gebruik je andere melkpoeder speciaal voor biggen, maak de melk dan aan volgens de verpakking.
puppymelk en geitenmelk moeten met iets meer water worden aangemaakt dan op de verpakking staat.
Een deel is een maatschepje. De grootte van het maatschepje maakt niet uit. Je kunt bijvoorbeeld koffieschepje gebruiken, maar ook een borrelglaasje.
Heb je meer melk nodig, verdubbel dan de aantallen: 2 scheppen poeder met 4 scheppen warm water. Of 3 scheppen poeder met 6 scheppen water.
Voedingsschema voor biggen
Probeer de biggen zo snel mogelijk te leren drinken uit een bak. Dat is veel makkelijker en lukt bij de meeste varkens vrij snel. Alleen hangbuikzwijntjes staan erom bekend dat ze vrij lang uit een fles blijven drinken.
Vers water moet altijd beschikbaar zijn.
Hoeveelheid melk
Omdat er veel verschillende varkensrassen bestaan, met uiteenlopende gewichten, is het lastig om te zeggen hoeveel melk een big moet drinken op een dag. Geef daarom de big zoveel te drinken als het zelf wil aannemen. Je merkt het gauw genoeg als een big niet meer wil. Schrijf steeds op hoeveel je big ongeveer heeft gedronken, dan kan je in de gaten houden of er genoeg wordt gedronken. Een algemene richtlijn is 10-20% van het lichaamsgewicht per dag aan melk.
Week 1:
elke 2 uur een (fles)voeding. Dus 12x per dag. Ook 's nachts.
Vanaf 10 dagen oud:
Je kunt 1 nachtvoeding overslaan, als de gezondheid van de big verder goed is en hij goed groeit.
Week 2:
elke 3 uur een (fles)voeding. 's nachts kun je 1 voeding overslaan. De big kan 's nachts 6 tot 8 uur rusten zonder voeding.
Probeer de melk aan te bieden in een etensbak. Je kunt er dan ook vast voedsel doorheen doen. Bijvoorbeeld stukjes groente. Ook kun je varkensbrokken laten weken in de melk.
Week 3 t/m 6:
Elke 4 uur een voeding. 's nachts 1 voeding overslaan. Dus 5 voedingen per dag.
Als de big goed uit een etensbak drinkt, kun je steeds meer vast voedsel gaan aanbieden. Maar het heeft nog steeds melk nodig.
Week 6 t/m 8:
Afhankelijk van hoe het met de big gaat, en of hij goed is gegroeid, kan je gaan afbouwen met de melk vanaf een leeftijd van 6 weken oud. Zwakkere biggen kun je nog wat langer melk geven tot een leeftijd van 8 weken en dan pas gaan afbouwen.
Een te kleine big bijvoeren
Elke worp met biggen heeft altijd wel een biggetje dat kleiner is dan de rest. Dat hoeft niet altijd een probleem te zijn, en het is zeker geen reden om het jong weg te halen bij de moeder.
Wel kun je enkele keren per dag het biggetje bijvoeren met kunstmelk.
Geef het biggetje bijvoorbeeld 3x per dag zoveel melk te drinken als het wil hebben, en laat het voor de rest gewoon bij de moeder drinken. Moedermelk is altijd beter dan kunstmelk, en de big leert ook veel van zijn moeder en de andere biggetjes.
Meer over Achterblijvertje / zwakkeling
De overgang van melk naar vast voedsel
De meeste biggen kunnen al snel melk drinken uit een etensbak. Dan kun je er allerlei vast voedsel doorheen doen. Je kunt varkensbrokken laten weken in de melk. Groente toevoegen en ontbijtgranen/pap voor kinderen.
Varkens die niet gemakkelijk overstappen van de fles, kun je eerst dunne pap geven via de fles, en dan dikkere pap via een lepel. Vervolgens hele dikke pap via een voerbak die je in je hand houdt (dan is het gemakkelijker te pakken).
Ook al eet een big veel vast voedsel. Het heeft nog steeds melk nodig tot een leeftijd van 6 tot 8 weken oud.
Groeischema en gewicht
Een big wegen kan lastig zijn omdat ze vaak erg beweeglijk zijn. Je kunt de big in een katoenen zakje (of kussensloop doen, en dat wegen. Trek dan het gewicht van de zak af van het totaalgewicht, en je weet wat de big weegt.
Ook kun je de big in je handen houden en op een weegschaal gaan staan. Trek je eigen gewicht er vanaf, en je weet ook hoe zwaar de big ongeveer is.
Er zijn veel verschillende soorten biggen, dus een algemeen groeischema is niet te geven.
Een big met een geboortegewicht van 1 kg, weegt op een leeftijd van 3 weken ca 4kg. Een big van een groot varken, kan wel 200 tot 400 gram in gewicht per week aankomen.
Natuurlijk groeien de kleinere rassen iets minder snel.
Je kunt het beste kijken naar de vorm van de big om te zien of hij goed groeit. De buik moet er rond uitzien. Een ingevallen buik is niet goed.
Verder lezen en meer informatie
Op deze website vind je nog meer informatie over het met de hand grootbrengen van biggetjes:
Leuk filmpje van iemand die ook een biggetje heeft grootgebracht: https://youtu.be/6ah892q8nfg