Meer over melk

In onderstaande artikelen vindt u meer achtergrondinformatie over melk, melkpoeders en alles wat daarbij komt kijken. Voor veel diersoorten geldt dat er maar weinig onderzoek naar de moedermelk is gedaan. En de resultaten van de onderzoeken lopen vaak erg uiteen. Hierdoor is het lastig te bepalen welke melk het allerbeste is voor jonge dieren.

De voedingsadviezen op deze website zijn gedaan op basis van ervaringen van opvangcentra met deze dieren.

Regelmatig krijgen we vragen over het aanmaken van melk. Deze veelgestelde vragen (FAQ) hebben we ook op deze pagina verzameld. Heb je een andere vraag over melk, neem dan contact met ons op.

Tabel: Samenstelling melk van verschillende dieren

Onderstaande tabel is een overzicht van de samenstelling van moedermelk van verschillende dieren.

Voor veel diersoorten geldt dat er maar weinig onderzoek naar is gedaan. En de resultaten van de onderzoeken lopen vaak erg uiteen. Dit is te verklaren doordat de samenstelling van de moedermelk kan veranderen naarmate de jongen ouder worden. Ook de grootte van het nest heeft invloed op de samenstelling van de melk.

Onderstaand schema geeft dus een aardig overzicht en referentiekader van de samenstelling van de melk van verschillende diersoorten, maar in werkelijkheid kan de samenstelling iets anders zijn.

Onderstaande percentages zijn de percentages in de vloeibare melk.

diersoort	vet %	eiwit %	lactose %	as %	totaal vaste stoffen %
Aap	3.9	2.1	5.9	2.6	14.5
Antilope	1.3	6.9	4	1.3	25.2
Bizon	1.7	4.8	5.7	0.96	13.2
Buffel, Philippine	10.4	5.9	4.3	0.8	21.5
Buidelrat	6.1	9.2	3.2	1.6	24.5
Cavia	3.9	8.1	3	0.82	15.8
Cavia; studie Oftedal & Nelson	5.7	6.3	4.8	0.8	17.5
Chinchilla	11-15	6-8	1.7	10	25-30
Dolfijn	14.1	10.4	5.9	---	30.4
Eekhoorn, grijze; studie Nixon	12.1	9	3	1.3	25.4
Eekhoorn, grijze: studie Jennes&Sloan	24.7	7.4	3.7	1.0	39.6
Eekhoorn, grijze; studie Ben Shaul	12.6	9.2	3.4	1.4	27.6
Ezel	1.2	1.7	6.9	0.45	10.2
Geit	3.5	3.1	4.6	0.79	12
Giraffe	4.8	4.0	-	0.8	14.5
Hert	19.7	10.4	2.6	1.4	34.1
Hond	8.3	9.5	3.7	1.2	20.7
Kameel	4.9	3.7	5.1	0.7	14.4
Kameel; studie O. Oftedal	4.3	4.3	-	0.9	15.2
Kat	10.9	11.1	3.4	---	25.4
Kangoeroe	2.1	6.2	Trace	1.2	9.5
Koe: Ayrshire Brown Swiss Guernsey Holstein Jersey Zebu	4.1 4.0 5.0 3.5 5.5 4.9	3.6 3.6 3.8 3.1 3.9 3.9	4.7 5.0 4.9 4.9 4.9 5.1	0.7 0.7 0.7 0.7 0.7 0.8	13.1 13.3 14.4 12.2 15.0 14.7
Konijn (Oryctolagus cuniculus)	12.2	10.4	1.8	2	26.4
Konijn (Oryctolagus cuniculus); studie Cowie (1969); Coates et al (1964)	15.2	10.3	1.8	1.8	31.2
Konijn, eastern cottontail (sylvilagus floridianus)	14.4	15.8	2.7	2.1	35.2
Mens	4.5	1.1	6.8	0.2	12.6
Nerts	8	7	6.9	0.7	22.6
Nerts (Amerikaanse)	7.3	5.6	4.5	-	-
Olifant	15.1	4.9	3.4	0.76	26.9
Paard	1.6	2.7	6.1	0.51	11
Rat	14.8	11.3	2.9	1.5	31.7
Rendier	22.5	10.3	2.5	1.4	36.7
Schaap	5.3	5.5	4.6	0.9	16.3
Varken	8.2	5.8	4.8	0.63	19.9
Vos, rode (Vulpes vulpes)	5.8	6.7	4.6	0.9	18.1
Walvis	34.8	13.6	1.8	1.6	51.2
IJsbeer	31	10.2	0.5	1.2	42.9
Zeehond, grijs	53.2	11.2	2.6	0.7	67.7
Tabel 1: Samenstelling van melk van een aantal zoogdieren. Bron: Robert D. Bremel, University of Wisconsin; Handbook of Milk Composition by R.G. Jensen, Academic Press, 1995.

Voor meer informatie: Handbook of Milk Composition van R.G. Jensen

Tabel: samenstelling van verschillende soorten poedermelk

In onderstaande tabel zie je de globale samenstelling van de verschillende soorten melkpoeders die er op de markt zijn.

Uiteraard zijn er naast vet, eiwit en lactosegehalte nog meer dingen van belang in de samenstelling. Ook de ingrediënten en het soort vetten en eiwitten in de melk spelen een belangrijke rol.

De gegevens in onderstaande tabel zijn overgenomen van de verpakkingen en gegevens van de fabrikant.
In de praktijk blijkt dat er regelmatig afwijkingen in deze percentages zijn, vooral bij fabrikant Petag. Klik hier voor meer Engelstalige informatie hierover.

Lactose is een soort koolhydraat. Bij de meeste diersoorten bevat de moedermelk geen andere koolhydraten dan alleen lactose. Andere vormen van koolhydraten zijn bijvoorbeeld suiker, druivesuiker en zetmeel. Op veel verpakkingen staat de hoeveelheid lactose of koolhydraten niet vermeld. Dit hebben we, waar mogelijk, opgevraagd bij de fabrikant.

melksoort	Energie Kcal / 100 gr poeder	vet %	eiwit %	lactose %	koolhydraten %
Bogena	434,78	24	24	?	41,5 (!)
Bosch puppymelk (verpakking en analyse komt niet goed overeen)	453,99	35	25		32.4
Brit Care puppymelk	500	30.0	27.0	33	> 33
Esbilac poeder van Petag		40	33	?	17
Farm Food nr. 1 (op basis van geitenmelk)	401,88	28	27	?	< 34
FoxValley 20/50		50	20	?	22
FoxValley 25/30		30	25	?	32
FoxValley 30/50		50	30	< 4	< 8
FoxValley 32/40		40	32	?	15
FoxValley kitten formula		26	40	?	< 20
FoxValley puppy formula		40	30	?	< 13
Greenheart Special Milk - koemelkvrij		34.4	34	14	> 14
Happydog	472,0	30	30	24	24.8
KMR poeder van Petag		25	42	?	17
Knaagdier en konijnenmelk van Beaphar		24	24	39
Kruidvat Babymelk 2		21	13	?	58
Lactol van Beaphar		24	24	39
Meadowfield kittenmelk / puppymelk	445,01	30	29	?	< 30
Meradog (verpakking en analyse komt niet goed overeen)	431,06	18-24	25-30		49-38
Milkocat van Vétoquinol		25	30.1	?	ca 29
Milkodog (niet meer verkrijgbaar) (let op: bevat ook 13,1% vezels)	434,67	25,8	28,6	?	24.4 - 37,91
Milkodog van Vétoquinol		32	28	?	ca 25
Milk Matrix 20/14 van Petag		14,4	21,3	?	51.4
Milk Matrix 23/30 van Petag		30	23.4	?	37.3
Milk Matrix 30/55 van Petag		55.8	31.3	?	3.1
Milk Matrix 33/40 van Petag		40	35.8	?	17.2
Milk Matrix 42/25 van Petag		28.6	45.2	?	17.0
Multi Milk van Petag		55.8	31.3	?	3.1
Nutrilon Pepti Junior (apotheek)		27.3	14.0	0	53.4
Nutrilon Soya 2 (niet meer verkrijgbaar)		23.2	12.3	0	58.9
Puppy gold	422,93
Royal Canin babydog milk	511,7	39	33	18,5	?
Royal Canin babycat milk (identiek aan babydog)	511,7	39	33	18,5	?
Toplife goat milk powder		30	29	29
Trovet	451,15

....

Zo bereken je welke melkpoeder het beste bij de moedermelk past

Voor de meest voorkomende diersoorten hebben we gratis handleidingen op deze website. Voor overige diersoorten zul je het zelf moeten berekenen.

Kies een diersoort uit de lijst en kijk naar het percentage vaste stoffen. Dit bepaalt hoeveel water je moet gebruiken in je melkpoeder, maar ook kun je hiermee berekenen waar je melkpoeder aan moet voldoen.

In dit voorbeeld nemen we de rat.

Het vetpercentage is 14,8%. Dit deel je door het vaste stof percentage (31,7%) en vermenigvuldig je met 95.
Waarom 95? Omdat de meeste melkpoeders 95% vaste stof bevatten.

Met dit rekensommetje kom je uit op 44,3% vet

Dit doe je ook voor de eiwitten:
eiwitten (11,3) / vaste stof (31,7) * 95 = 33,8 % eiwitten

En ook voor de koolhydraten:
koolhydraten (2,9) / vaste stof (31,7) * 95 = 8,69% koolhydraten

Je kunt je berekening controleren door deze drie getallen bij elkaar op te tellen. Gezamelijk moeten ze ongeveer op 90% uitkomen.

Zoek nu een melkpoeder die daar het beste mee overeen komt. Je kunt gebruik maken van de lijst op deze pagina.

Melkpoeder mengen met water - welke verhouding?

Voor de meest voorkomende diersoorten hebben we gratis handleidingen op deze website. Voor overige diersoorten zul je het zelf moeten berekenen.

Nadat je hebt berekend welke melkpoeder voor jouw diersoort geschikt is, moet je berekenen hoeveel water je moet toevoegen aan het poeder. Dit is afhankelijk van het percentage vaste stoffen in de moedermelk.

Uit ervaring bij opvangcentra is gebleken dat je iets meer water moet toevoegen dan de moedermelk bevat. De melk is dan gemakkelijker te verteren en het geeft minder darmproblemen. De kunstmelk moet ongeveer 85% van de gebruikelijke vaste stoffen bevatten.

Uit het voorbeeld van de rat blijkt dat moedermelk 31,7% vaste stoffen bevat, dit vermenigvuldig je met 0,85 = 27%
De kunstmelk moet dus 27% vaste stoffen bevatten.

Melk en water worden meestal afgemeten met maatschepjes.

In onderstaand overzicht zie je globaal wat voor percentage vaste stoffen je krijgt bij een bepaalde mengverhouding. Dit kan per melkpoeder licht afwijken.

Verhouding Poeder : Water	vaste stof %
1:3	12 - 14
1:2	17 - 19
2:3	21 - 24
3:4	23 - 26
4:5	24 - 27
1:1	29 - 31

Een andere mogelijkheid is de melk en het water wegen. Wil je een vaste stof percentage van bijvoorbeeld 15%, dan neem je 15 gram poeder en 85 gram water (=samen 100 gram).

Meer informatie? Kijk op www.ewildagain.org voor een calculator

Hoeveel vloeibare melk krijg je van 100 gram poeder?

De hoeveelheid melk die je krijgt, hangt af van de mengverhouding met het water.
100 gram melkpoeder, gemengd 1:1 geeft ongeveer 400 ml melk.
100 gram melkpoeder, gemengd 2:3 geeft ongeveer 500 ml melk.
100 gram melkpoeder, gemengd 1:2 geeft ongeveer 600 ml melk.
100 gram melkpoeder, gemengd 1:3 geeft ongeveer 750 ml melk.

Deze hoeveelheden zijn slechts een indicatie en kunnen sterk verschillen per melksoort.

Wat zijn delen?

maatschepje

In de recepten van de gratis handleidingen voor de meest voorkomende diersoorten wordt gesproken over 'delen'.

Bijvoorbeeld: (1 deel poeder A)+ (2 delen poeder B) + (4 delen water).

Een deel is een maatschepje. Het maakt niet uit wat voor maatschepje of welke maat het heeft. Een ouderwets koffieschepje volstaat, maar je kunt ook een ander keukenmaatschepje gebruiken. Welke maat je schepje heeft maakt voor het recept niet uit, maar maak niet teveel melk aan. Aangemaakte melk is maar 24 uur houdbaar in de koelkast.

Neem een schepje melkpoeder en strijk dit glad af. Dus geen bergje melkpoeder op het schepje.

Voor het voorbeeld, (1 deel poeder A) + (2 delen poeder B) + (4 delen water), neem je dus met je maatschepje 1 schep van poeder A, en dit doe je in een glas of bakje. Dan neem je twee afgestreken maatschepjes van poeder B, en dat doe je in hetzelfde bakje.

Gebruik hetzelfde schepje om ook het water mee af te meten.
Neem dus voor het voorbeeld 4 keer een schep warm water en doe dit bij de melkpoeder in het bakje. Roeren en klaar!

Vooraf melkpoeder mengen
Soms is het handig om vooraf eerst de melkpoeders te mengen in de juiste verhouding. Dit bewaar je dan in een afsluitbaar plastic bakje. Pas als je melk gaat aanmaken met water pak je de maatschepjes melkmix en maatschepjes water.

Hoe groot moet het maatschepje zijn?

Dat maakt eigenlijk niet uit. Het is een kwestie van uitproberen. 10 ml is vaak wel een mooie maat.

Krijg je teveel melk voor een dag, dan kun je een kleiner schepje gebruiken. Heb je te weinig melk voor een dag, dan kun je overal twee keer zoveel maatschepjes van afmeten, of een groter maatschepje gebruiken.

Waarom maatschepjes en niet wegen in grammen?

Maatschepjes zijn praktischer. Bovendien heeft niet iedereen een weegschaal die op de gram nauwkeurig weegt.

Maak niet de fout om mililiters melkpoeder te verwarren met grammen melkpoeder!
10 ml melkpoeder weegt namelijk maar ca 3,5 tot 5 gram. Dit verschilt sterk per melksoort.

Als je precies weet welk percentage vaste stof je wilt hebben in je melk, dan kan je het wel wegen. Wil je 18% vaste stof? Dan neem je 18 gram melkpoeder met 72 gram water (= samen 100 gram). Je moet hiervoor wel een zeer nauwkeurige weegschaal hebben.

Hoe warm moet het water zijn?

Melk aanmaken gaat het beste met warm water. Op de verpakking van de melk staat meestal een aanbevolen temperatuur van rond de 40 graden Celcius. Maar vaak gaat het beter als je warmer water van 80 graden gebruikt.

Let wel op: Colostrum mag niet verwarmd worden boven de 37 graden.

WildAgain Wildlife Rehabilitation, Inc. heeft een studie gedaan naar de oplosbaarheid van water in melkpoeder. Ze testten op verschillende temperaturen: 125 Fahrenheit (= 52 graden Celcius) en 175 Fahrenheid (= 80 graden Celcius).

Meer hierover op deze pagina: http://www.ewildagain.org/nutrition.html

Hoe voeg ik colostrum toe aan melk?

Colostrum is speciale melkpoeder dat bijzondere eiwitten bevat. Als het wordt verwarmd boven de 37 graden gaan die eiwitten kapot en dat is zonde, want dan werkt het niet meer.

Sommige diersoorten, zoals kittens en kangoeroes, hebben baat bij een kleine hoeveelheid colostrum door de melk. In het voorbeeld van de kangoeroes is dit 1 gram Col-o-Roo per 100 gram lichaamsgewicht per dag.

Maak eerst de melk aan zonder de colostrum, met heet water. En laat dit afkoelen. Dan pas doe je de colostum erdoor. Wanneer je het au-bain-marie opwarmt, zorg er dan voor dat het niet heter wordt dan 37 graden. Gebruik een thermometer.

Hoe gebruik ik ORS of Rehydration Elektrolyten in combinatie met melkpoeder?

Maak de ORS elektrolyten aan met water, zoals op de verpakking staat aangegeven. Voor Rehydration is de mengverhouding 1 maatschepje rehydration met 10 maatschepjes water, maar bij andere merken kan het een andere verhouding zijn. Deze vloeistof gebruik je de eerste 12 tot 24 uur om het vochtgehalte van het jonge diertje op peil te brengen. Geef zoveel als het jonge dier wil drinken, en bied dit om het uur aan.

Daarna kun je poedermelk gaan aanmaken met de elektrolytenoplossing. Als de handleiding bijvoorbeeld aangeeft: "2 delen melkpoeder met 3 delen water", dan neem je 2x een afgestreken maatschepje melkpoeder, en 3x een maatschepje met elektrolyten oplossing. Voor de eerste voedingen raad ik aan om minder melkpoeder toe te voegen dan aanbevolen. Dan kan het jonge dier rustig wennen aan de nieuwe melk, en voorkom je darmproblemen.

Lees hier meer over ORS Elektrolyten.Lees hierORS en hoe maak je het?

De melk klontert, hoe komt dat?

Als je melkpoeder gebruikt met een hoog vetpercentage, dan kan het vet in de melk gaan klonteren. Dit kan vooral gebeuren als je heel hard schudt of roert.

Vet wil namelijk niet graag mengen met water, maar wil wel graag aan elkaar plakken. Dus krijg je een soort vetklontjes in je melk. En dat is niet handig met voeren. De klontjes kunnen je speentje verstoppen, met alle gevolgen van dien.

De oplossing: heet water* gebruiken (ca 80 graden), en rustig doorroeren.
Het beste kan de aangemaakte melk nog enkele uren laten staan, zodat alle ingredienten goed het water kunnen opnemen. Daarna nog eens rustig doorroeren en au-bain-marie opwarmen tot lichaamstemperatuur.

*let op: Colostrum mag niet boven de 37 graden worden verwarmd!

Hoe werkt au-bain-marie opwarmen van melk?

rood afsluitdopje voor spuitje Afgekoelde aangemaakte melk kun je het beste au-bain-marie opwarmen. Het is niet goed om aangemaakte melk steeds op te warmen en weer af te laten koelen. Dus neem alleen in een flesje of spuitje zoveel melk op als je nodig hebt voor de volgende voeding.

In de webshop zijn voor 19 cent hele handige afsluitdopjes verkrijgbaar. Ze passen op gewone spuitjes, en op luer-loc spuitjes.

Leg het afgesloten spuitje of zet het flesje met melk in een grote bak met water van ca 45 graden. De warmte van het water wordt overgedragen op de melk. Laat het enkele minuten staan. Kleine hoeveelheden melk zijn sneller opgewarmd dan grote hoeveelheden. Test de temperatuur van de melk op je lip. Dan voel je gemakkelijk of het te koud of te warm is.

Meer over het aanmaken en opwarmen van melk: Tips en trucs voor het aanmaken van melkpoeder

Mag je de melk ook opwarmen met een flessenwarmer voor baby's?

Ja, dat kan natuurlijk ook.

Mag je de melk ook opwarmen in de magnetron?

Ja, je kunt melk opwarmen in de magnetron. Maar we raden het sterk af.

Melk opwarmen in de magnetron is moeilijk om goed te doen, zeker bij kleine hoeveelheden. Als je melk in de magnetron opwarmt, zal het op sommige plekken sneller heet worden. Dit zijn zogenaamde hotspots. De temperatuur kan in de hotspots 15 °C hoger zijn dan in de rest van de melk en dat moet voorkomen worden. Bij hoge temperaturen gaan de eiwitten in de melk kapot, en dan verliest de melk zijn voedingswaarde.

Gebruik daarom voor het opwarmen in de magnetron uitsluitend een zéér laag vermogen, bijvoorbeeld 200 Watt.

Zet de magnetron korte tijd aan, schud of roer de melk door, en ga weer verder met verwarmen in de magnetron. Blijf dit steeds afwisselen, totdat de melk de juiste temperatuur heeft.
Doordat je steeds tussendoor de melk moet schudden, geeft het gebruik van de magnetron geen tijdswinst.

Mag je aangemaakte melk invriezen?

Ja, dat mag. Ook melkpoeder (zonder water) mag worden ingevroren voor een langere houdbaarheid.
Voor mensen-baby's bijvoorbeeld mag afgekolfde moedermelk ook worden ingevroren, dus voor kunstmelk zal het niet anders zijn.

Meer hierover in onderstaand artikel:

Mag je aangemaakte melk in de vriezer bewaren?